7 Ιουλ 2018

Ιστορία του Σουρεαλισμού (παρουσίαση βιβλίου)

Ιστορία του Σουρεαλισμού

Maurice Nadeau , Πλέθρον 2004

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το κίνημα που σημαίνει “πάνω από την πραγματικότητα” ξεκίνησε να ανθίζει στο Παρίσι την δεκαετία του '20 γύρω από τον πυρήνα του ποιητή Αντρέ Μπρετόν, ο οποίος ανακοίνωσε το θάνατο του ντανταϊσμού στο "Συνέδριο του Παρισιού" . Ο "αλαζονικός αρνητισμός" του Dada κατέληξε σε αδιέξοδο, ενώ πολλοί πρωτεργάτες του ήταν έτοιμοι για κάτι νέο.

Καλλιτέχνες από διάφορες χώρες και εκπροσωπώντας διαφορετικές τέχνες αποφάσισαν να αλλάξουν τον κόσμο μέσα από την τέχνη, κρατώντας την κριτική του Dada απέναντι στις αστικές αξίες, αλλά όχι το μηδενισμό του και την άρνησή του στην τέχνη.

Ο σουρεαλιστής (όπως και προηγουμένως ο ντανταϊστής) καλλιτέχνης ζει στην καθημερινότητά του ότι πρεσβεύει το κίνημα, δεν κάνει απλά τέχνη για την τέχνη. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση στην ηγετική μορφή του σουρεαλισμού, τον Μπρετόν και την ομάδα του που είχε ο Άρθουρ Κρέιβαν, ένας τυχοδιώκτης που μετουσίωσε τη ζωή του σε έργο τέχνης. Έβγαζε ένα τολμηρό περιοδικό τυπωμένο σε χασαπόχαρτο και το μοίραζε έξω από μεγάλες εκθέσεις καλλιτεχνών, δήλωνε λιποτάκτης 17 χωρών, προκάλεσε σε πυγμαχικό αγώνα τον παγκόσμιο πρωταθλητή (φυσικά έπεσε νοκ άουτ γρήγορα), άρχισε να γδύνεται μπροστά στο κοινό σε μια διάλεξη στη Νέα Υόρκη (τον μάζεψε η αστυνομία) και κάποτε ξεκίνησε με μια βάρκα να πάει από τις ΗΠΑ στο Μεξικό και κανείς δεν τον ξαναείδε. Οι σουρεαλιστές όμως που ήθελαν μια άλλη κοινωνία, κι όχι απλά να κάνουν μια άλλη τέχνη, τον λάτρεψαν και τον μυθοποίησαν.

Η αισθητική των σουρεαλιστών υπαγορεύεται από τις θεωρίες τους. Η καθιερωμένη, συμβατική αισθητική είναι εχθρός τους γιατί εκφράζει έναν πολιτισμό ψέματος και υποκρισίας. Συχνά έκαναν παρωδίες και οργάνωναν περίεργες εκθέσεις. Ο σουρεαλισμός έχει αισθητική, αλλά τα πρότυπα ομορφιάς του δεν είναι αυτά που έχει συνηθίσει η κοινωνία. Όπως είπε κάποτε ο Μπρετόν, δεν ενδιαφέρει τον σουρεαλιστή ο τρόπος με τον οποίο φτιάχνεται ένας πίνακας, αλλά η ψυχική πραγματικότητα που αυτός εκφράζει.

Όμορφη σαν την τυχαία συνάντηση σε ένα τραπέζι ανατομίας μιας ραπτομηχανής και μιας ομπρέλας. Λοτρεαμόν

Η "Ιστορία του Σουρεαλισμού" είναι από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει σχετικά με το Σουρεαλισμό (1). Αναδεικνύει μέσα από κείμενα, έργα τέχνης, σκέψεις από τους πρωτεργάτες, αλλά κι από τις δράσεις τους όλες τις εκφάνσεις που πήρε το κίνημα. Ο σουρεαλισμός - που φλέρταρε με την επανάσταση (τη σοσιαλιστική), προκάλεσε άμεσα με τέχνη και ζωή (ακόμη και με έμπρακτη βία), διοργάνωσε διεθνείς εκθέσεις, τύπωσε περιοδικά και έστειλε τα μηνύματά του παντού (Ευρώπη, ΗΠΑ, Ιαπωνία, γαλλικές αποικίες) - είχε μια φιλοδοξία που δεν πέτυχε: να αλλάξει τον κόσμο.

Άλλαξε όμως την τέχνη και έδωσε νόημα στη ζωή και στο έργο πολλών ευαίσθητων ρομαντικών και ουτοπιστών, ενώ μπόλιασε με χιούμορ, σεξ και τρέλα με τον ένα ή άλλο τρόπο όλη την κοινωνία (βλ. π.χ. την επιρροή του στον κινηματογράφο και στη διαφήμιση) και οι κατακτήσεις του περνώντας μέσα από σημαντικές ιστορικές στιγμές (βλ. π.χ. Μάη του 1968) φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.

(1) Μαζί με το David Hopkins, Νταντά και Υπερρεαλισμός, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007, το οποίο αν και σχετικά μικρό, είναι από τα πιο κατατοπιστικά βιβλία που έχω διαβάσει σχετικά με αυτό το θέμα.