Λέξεις Φωτός

Ε. Καντάβα, Λέξεις Φωτός (φωτ. Susan Meiselas, Magnum)

Δύσκολο βιβλίο για το ευρύ κοινό, αλλά με πολλές διαστάσεις και προεκτάσεις. Ο συγγραφέας ασχολείται με τη φωτογραφία για να τη χρησιμοποιήσει κυρίως ως εργαλείο προσέγγισης της ιστορίας. Επίσης η φωτογραφία ως τέχνη και τεχνική του δίνει δυνατότητες για φιλοσοφικό στοχασμό. Τίποτα δεν μένει ίδιο μετά την εφεύρεση της φωτογραφίας και του κινηματογράφου!

Η ιστορία, η μνήμη, τα προσωπικά βιώματα, η αλήθεια, η πολιτική, ο πόλεμος, η σκηνοθεσία της ζωής μας...

Οι βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις που αφορούν τη φωτογραφία είναι τρεις: η σημειωτική, η ψυχαναλυτική και η κοινωνική (για κάποιους ταυτίζεται με τη μαρξιστική). Ο Καντάβα στηριζόμενος στο έργο του Ζακ Ντεριντά και του Βάλτερ Μπένγιαμιν  ασχολείται με τις δύο τελευταίες. 

O Walter Benjamin ανάμεσα στα άλλα που είπε για τη φωτογραφία, έδωσε έμφαση στην επιρροή της σε όλο τον κόσμο της τέχνης και της κοινωνίας. Η μαζική αναπαραγωγή αντιγράφων έργων τέχνης τους στερεί την αύρα αυθεντικότητας που είχαν. Τώρα είναι παντού, μπορεί να τα έχει ο καθένας, ο κόσμος γεμίζει αντίγραφα που κυκλοφορούν ανεξάρτητα από τα πρωτότυπα και είναι ανοικτά σε διάφορες χρήσεις κι ερμηνείες. Το κλασικό του δοκίμιο “Το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής” (1936) έχει δώσει σήμερα ανάλογους προβληματισμούς και γράφονται άρθρα με παρόμοιους τίτλους – απλά η λέξη “μηχανική” αλλάζει σε ψηφιακή ή ηλεκτρονική ή κυβερνητική...

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι οι αναφορές στη χρήση της φωτογραφίας και του κινηματογράφου από το ναζισμό.  Ο Χίτλερ άντλησε συνειδητά δύναμη από τα μέσα αυτά και μεγάλες του συγκεντρώσεις σκηνοθετήθηκαν έτσι ώστε να φωτογραφηθούν και να κινηματογραφηθούν. Δεν είναι τυχαίο από την άλλη το κλείσιμο του πολυσυλλεκτικού Bauhaus και η απαγόρευση κάθε μορφής τέχνης που δεν είχε την αισθητική του Γ΄ Ράιχ.

Εδώ θυμηθήκαμε και έναν από τους αγαπημένους μας φωτογράφους: O August Sander ξεκίνησε να κάνει ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο: να φωτογραφίσει κάθε τύπο ανθρώπου, να φτιάξει το άλμπουμ: Ο άνθρωπος του 20ου αιώνα. Το σχέδιο του όμως δεν άρεσε στους Ναζί που ήθελαν να προβάλουν μόνο ένα συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου, ενώ ο Sander έδειχνε την ποικιλομορφία των ανθρώπων γύρω του κι έτσι μεγάλο μέρος της δουλειάς του καταστράφηκε από αυτούς και του απαγόρεψαν να κάνει πορτρέτα! Βρήκαν τη δουλειά του ως εκφυλιστική και υποτιμητική για τους Γερμανούς (το Γ΄ Ράιχ έκαψε πολλά βιβλία και κατέστρεψε ή κατάσχεσε άπειρα έργα τέχνης, τα οποία δεν είχε πρόβλημα να τα μοσχοπουλάει όταν έβρισκε ευκαιρία).  

Εντουάρντο Καντάβα, Λέξεις Φωτός, Θέσεις για τη φωτογραφία της ιστορίας,
Μετάφραση - Επίμετρο: Μανόλης Αθανασάκης, Εισαγωγή: Αριστείδης Μπαλτάς,
Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2014