Η Εικόνα και το Βλέμμα

John Berger, Η εικόνα και το βλέμμα

Το βιβλίο του John Berger, Ways of Seeing, μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στα ελληνικά, αλλά έχει εξαντληθεί εδώ και καιρό. Το έψαξα με επιμονή γιατί υπήρχε ως αναφορά σε πολλά άλλα βιβλία που ασχολούνται με την εικόνα γενικά και τη φωτογραφία ειδικότερα. Τελικά το παρήγγειλε ο μαθητής μου Κώστας Γαλάνης από την Αγγλία και μου το δάνεισε.

Η αφορμή για αυτό το βιβλίο υπήρξε μια εκπομπή που επιμελήθηκε και παρουσίασε με ίδιο τίτλο ο συγγραφέας στο BBC το 1972. Τα τέσσερα επεισόδια υπάρχουν στο youtube και αξίζει να τα δείτε γιατί παρουσιάζουν και τις εικόνες παραδείγματα για αυτά που θέλει να εκφράσει ο Berger.

Το πρώτο επεισόδιο αφορά την αλλαγή που έφερε η φωτογραφία στο πώς βλέπουμε την τέχνη του παρελθόντος, το δεύτερο πώς παρουσιάζεται το γυναικείο γυμνό στη δυτική τέχνη, το τρίτο την αλλαγή στην τέχνη που έφερε η ρεαλιστικότατη ελαιογραφία (κάτι σαν η φωτογραφία της εποχής) και το τέταρτο πώς βασίζεται η σύγχρονη  φωτογραφία στη ζωγραφική παράδοση για να μας πουλήσει κάτι ή για να μας επηρεάσει.

Η εκπομπή και το βιβλίο επηρέασαν τόσο τους καλλιτέχνες όσο και τους θεωρητικούς, γιατί με απλό τρόπο και συγκεκριμένα παραδείγματα αποδεικνύει ότι οι εικόνες δεν είναι αθώες, οι εικόνες (φυσικά και οι φωτογραφίες) δεν είναι πραγματικότητα, αλλά ένας τρόπος βλέμματος που μας εκπαιδεύει πώς να βλέπουμε με τη σειρά μας τον κόσμο.

Αυτό το βιβλίο θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία όλου του κόσμου, για να μαθαίνουμε έγκαιρα ότι κάθε εικόνα μεταφέρει ένα μήνυμα και αποτελεί μια συγκεκριμένη αναπαράσταση του κόσμου. Στην Εποχή της Εικόνας (όπως ονομάζουν πολλοί αυτή που ζούμε) δεν είναι δυνατόν να μην ξέρουμε κάποια βασικά πράγματα για την "αλήθεια" της και την "γραμματική" της.

(Το έλεγα κι εγώ καιρό σε κάποιο φίλο, παλιότερο μου μαθητή στο τμήμα προχωρημένων, που ασχολείται έντονα με τη μόδα: μελέτησε τους κλασικούς ζωγράφους, είναι όλα εκεί!)