Η Ανάγνωση των Εικόνων

Παρουσίαση βιβλίου

Συνεχίζω τις σύντομες παρουσιάσεις βιβλίων που αφορούν τη φωτογραφία και γενικότερα (όπως αυτό) την εικόνα με ένα ιδιαίτερα πρωτότυπο και φιλόδοξο βιβλίο.

Μέχρι τη δεκαετία του 1980 η φωτογραφική θεωρία ήταν σχετικά φτωχή, συνήθως τα βιβλία αναφερόντουσαν στις τεχνολογικές εξελίξεις, σε κάποια αισθητικά ρεύματα και προσπαθούσαν να αναλύσουν το έργο των μεγάλων δασκάλων της φωτογραφίας. Μικρός ρόλος δίνονταν στο τι εκφράζει μια φωτογραφία και το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχει φτιαχτεί. Υπήρχαν όμως θεωρητικοί που σε μονογραφίες τους εξέταζαν αυτές τις παραμέτρους.

Σήμερα καταρχήν δεν υπάρχει φωτογραφικό είδος που δεν βρίσκεται υπό εξέταση από θεωρητικούς, αλλά και φωτογράφους που ψάχνουν έμπνευση ή απλά απολαμβάνουν τις εικόνες. Δίπλα στην κλασική καλλιτεχνική φωτογραφία και στα διάφορα ρεύματα του μοντερνισμού που τη διαμόρφωσαν, έχουμε μελέτες πια για την αναμνηστική φωτογραφία, για τη διαφημιστική και γενικότερα εμπορική χρήση της, για τη μόδα, τους paparazzi, την προπαγανδιστική φωτογραφία, την ταξιδιωτική και φυσικά για  το ντοκουμέντο (σκέτο ή καλλιτεχνικό).

Γιατί να μελετήσει κανείς θεωρία; Είναι δικό του ζήτημα. Υπάρχουν φωτογράφοι που τα καταφέρνουν μια χαρά στο είδος που τους ενδιαφέρει χωρίς να έχουν κουράσει ιδιαίτερα το μυαλό τους. Όπως όμως λέει η καθηγήτρια φωτογραφίας Liz Wells αυτοί οι φωτογράφοι έχουν αναπόφευκτα μικρή κατανόηση για τη φωτογραφία και άρα δεν μπορούν να υποστηρίξουν σε βάθος και τη δική τους δουλειά. Από την άλλη υπάρχουν φωτογράφοι που αυτές οι αναζητήσεις, γιατί υπάρχουν θεωρίες κι όχι μία φυσικά, τροφοδοτούν το έργο τους και το διαμορφώνουν. Μάλιστα στην εποχή μας (βλ. εννοιολογική τέχνη) κάποιοι καλλιτέχνες εξερευνούν  αποκλειστικά αυτές τις θεωρίες στο έργο τους.

Δυο είναι οι κυρίαρχες προσεγγίσεις όσο αφορά τη θεωρία της φωτογραφίας. Η σημειωτική και η ψυχανάλυση. Υπάρχουν όμως διάφορα έργα από μεμονωμένους συγγραφείς που προτείνουν ενδιαφέρουσες ερμηνείες και προεκτάσεις. Όπως οι Susan Sontag, Walter Benjamin, Roland Barthes, Andre Bazin, Baudrillard, κ.ά.  (22)

Η σημειωτική ψάχνει να αποκωδικοποιήσει τα σημεία, σύμβολα, νοήματα που μεταφέρουν τα στοιχεία της εικόνας, ενώ η ψυχανάλυση να βρει κρυμμένους πόθους και φόβους. 

Για να έρθουμε τώρα στο βιβλίο αυτό, οι δυο συγγραφείς του προσπαθούν να αναπτύξουν μια σημειωτική της εικόνας. Λέγοντας εικόνα αναφέρουν παραδείγματα που αφορούν: ζωγραφική, φωτογραφία, διαφημίσεις, επιστημονικά σχεδιαγράμματα, διαγράμματα που χρησιμοποιούνται από ΜΜΕ, κινηματογράφο, σκίτσα από σχολικά βιβλία κ.ά. Με λίγα λόγια προσπαθούν να βρουν τι κρύβουν οι εικόνες αυτές, πώς χρησιμοποιούν τη σύνθεση, το χρώμα και το κείμενο, για να μεταφέρουν τα μηνύματά τους και να είναι λειτουργικές σύμφωνα με τις επιδιώξεις των κατασκευαστών τους. 

Περιέχει κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ειδικά όσο αφορά τη σύνθεση της εικόνας, αλλά είμαστε ακόμη στην αρχή του δρόμου. Το λένε και οι ίδιοι... Το βιβλίο δεν είναι πάντα ευκολοδιάβαστο, κάπου κουράζει με ένα ακαδημαϊκό, ξερό, ύφος, αλλά στο τέλος κάθε κεφαλαίου κάνει κατανοητό το θέμα και τις προεκτάσεις του. Απευθύνεται έτσι όπως είναι γραμμένο σε φοιτητές και θεωρητικούς, αλλά πιστεύω δεν θα το μετανιώσει ο φωτογράφος που θα κάνει τον κόπο να το διαβάσει. Στο τέλος θα πάρει μια ιδέα για το πόσα πράγματα μπορούν να μεταφέρουν οι εικόνες του, ακόμη κι όταν δεν το συνειδητοποιεί. 

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου είναι η ανάλυση που κάνει στα διάφορα είδη εικόνας. Περιμένω με ανυπομονησία να συνεχιστεί η έρευνα στην ανάγνωση των εικόνων!

Gunther Kress - Theo van Leeuwen, Η Ανάγνωση των Εικόνων, Η Γραμματική του Οπτικού Σχεδιασμού, Επιμέλεια - θεώρηση: Φωτεινή Παπαδημητρίου, Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα 2010

Διαβάστε εδώ για άλλες παρουσιάσεις βιβλίων που αφορούν κυρίως τη φωτογραφία!