 |
| Η Γέννηση ενός Έθνους του Ντέιβιντ Ουόρκ Γκρίφιθ |
Οι θεωρητικοί λένε ότι ο κινηματογράφος πήρε τη θέση της λογοτεχνίας στις προτιμήσεις των περισσοτέρων. Έγινε η λαϊκή τέχνη που καλύπτει τις ανάγκες μας για μύθο. Την αφήγηση ιστοριών που θα μας συγκινήσουν, ταξιδέψουν, νουθετήσουν και διασκεδάσουν.
Κι ενώ ικανοποιεί αυτές μας τις ανάγκες, όπως το μυθιστόρημα, παίρνοντας στοιχεία από όλες τις μορφές τέχνης, γίνεται τελικά η πιο εντυπωσιακή και σαγηνευτική. Αρκετοί άνθρωποι δεν ανοίγουν καθόλου βιβλία (πάντα ο πολιτισμός για λίγους δεν ήταν;) κι έτσι μόνο μέσα από τις ταινίες έρχονται σε επαφή με την αφήγηση ιστοριών.
Στο ξεκίνημά της η νέα τέχνη έδειχνε απλά στιγμιότυπα από τη ζωή. Ας πούμε ότι η πρώτη ταινία ήταν και το πρώτο ντοκιμαντέρ (μερικών δευτερολέπτων). Γρήγορα όμως οι δημιουργοί κατάλαβαν ότι χωρίς ιστορίες, με αρχή, μέση και τέλος, κανείς δεν θα παρακολουθούσε τις ταινίες τους. Και ποια είναι η καλύτερη πηγή για να αντλήσουμε ιστορίες; Φυσικά η λογοτεχνία!
Οι τρόποι αφήγησης του κινηματογράφου χρωστούν πολλά στο μυθιστόρημα. Πράγματα που έκαναν οι πρωτοπόροι σκηνοθέτες, όπως ο Γκρίφιθ με τα flash back, ήταν κτήμα της λογοτεχνίας. Για να δούμε μερικές από τις επιρροές αυτές: δημιουργία πλοκής και σεναριακές ανατροπές, αναδρομές πίσω ή μπροστά στο χρόνο, διαφορετικές υποκειμενικές αφηγήσεις, αλλαγές ρυθμού, κατασκευή χώρου και χρόνου, εστίαση της προσοχής σε επιμέρους στοιχεία, μελέτη των χαρακτήρων μέσα από τις πράξεις, αναφορά σε κλασικούς μύθους και γενικότερα η θεματολογία κ.ά.
Υπάρχει ο ισχυρισμός ότι αυτό που διακρίνει τον κινηματογράφο από τη λογοτεχνία (κι από τις υπόλοιπες τέχνες) είναι το
μοντάζ. Δεν είναι όμως τόσο εύκολο αυτό να το πούμε αν έχουμε διαβάσει Γουϊλιαμ Μπαρόουζ (cut up γραφή το ονόμαζε αυτός) ή ενθυμούμενοι τα ντανταϊστικά (ως πρωτοπόρα) κολλάζ.
Φυσικά μιλάμε για τέχνες διαφορετικές που όμως τις ενώνει σφιχτά ο μύθος. Ο νέος σκηνοθέτης ακούει ασταμάτητα ότι πρέπει να προσέχει πολύ τα σενάριά του. Δηλαδή τι λένε και πώς οι ιστορίες του. Αλλιώς κανείς δεν θα δει τις ταινίες του κι ας έχουν φοβερή μουσική, άψογη φωτογραφία κι εκθαμβωτικούς πρωταγωνιστές. Κι έχουμε αρκετά πετυχημένα παραδείγματα μυθιστοριογράφων που έγιναν σεναριογράφοι και σεναριογράφων που έγιναν σκηνοθέτες. Κάποιοι μάλιστα σκηνοθέτες δεν μπορούν να δουλέψουν παρά μονάχα με τα δικά τους σενάρια. Γιατί ποιος μπορεί να αφηγηθεί καλύτερα μια ιστορία από αυτόν που την έγραψε;
Εδώ να αναφέρουμε και τα αντιδάνεια. Κι ο κινηματογράφος με τη σειρά του έδωσε ένα συγκεκριμένο ύφος αφήγησης που επηρέασε πολλά μυθιστορήματα. Πολλοί κριτικοί χρησιμοποιούν τον όρο κινηματογραφικός τρόπος αφήγησης, όταν τους το επιτρέπει το βιβλίο που αξιολογούν… Αναφέρονται έτσι σε : γρήγορη εναλλαγή σκηνών, σύντομους διαλόγους, αλλαγές ρυθμού στην αφήγηση και πλοκή με ευφάνταστες ανατροπές.
Να δούμε τώρα μια θεμελιώδη διαφορά τους. Αυτό που αφηγείται ο συγγραφέας με λέξεις, ο σκηνοθέτης πρέπει να το δείξει με εικόνες. Δεν θα ακούσεις στην ταινία ότι ο πρωταγωνιστής είναι φτωχός, άνεργος, άσχημος με ουλή στο πρόσωπο που κέρδισε στα παιδικά του χρόνια και δεν ξέρει πόσο ερωτευμένη είναι μαζί του η γειτόνισσα! Όλα αυτά κι ακόμη περισσότερα θα τα δεις, ίσως στα πρώτα 3-4 λεπτά του έργου μέσα από τα πλάνα και χωρίς να έχει ακουστεί ούτε μία λέξη…
Έτσι τα σενάρια έχουν μόνο βασικές οδηγίες, σύντομες περιγραφές και τους διαλόγους, δίχως το παραμικρό λογοτεχνικό χαρακτηριστικό. Αν δεις σενάριο χωρίς να είσαι σκηνοθέτης μπορεί να μην καταλάβεις τίποτα!
Φυσικά είναι δύσκολο ένα βιβλίο 700 σελίδων να το κάνεις σενάριο με μόνο 100 σελίδες (μια σελίδα ισοδυναμεί περίπου με ένα λεπτό ταινίας), πετώντας έξω όχι μόνο επίθετα και χαρακτηρισμούς, αλλά ακόμη και χαρακτήρες και επιμέρους ιστορίες που συμπλέουν με το βασικό κορμό. Οπότε επειδή μιλάμε για διαφορετικές μορφές τέχνης δεν έχει νόημα να συγκρίνουμε μια ταινία με το βιβλίο στο οποίο “βασίστηκε” ή ένα τραγούδι με ένα γλυπτό!
Να τελειώσουμε το άρθρο αυτό όπως το ξεκινήσαμε. Η τέχνη που “κλέβει” από όλες τις τέχνες (λογοτεχνία, φωτογραφία, μουσική, θέατρο, αρχιτεκτονική κ.ά.) μέσα από το μοναδικό συνδυασμό κινούμενης εικόνας και ήχου και αφηγούμενη ιστορίες που συγκινούν, είναι η πιο εντυπωσιακή και σαγηνευτική!
Το άρθρο μου αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο reel.gr στις 19/02/2014
